شهرستان بیله سوار یکی از شهرهای اردبیل است که شهر مرزی محسوب در ایران می‌شود. بیله سوار در نزدیکی پارس آباد و شهرستان گرمی واقع در منطقه آزاد اردبیل قرار دارد. بیله سوار دارای فرهنگ بسیار غنی است و قدمت آن به 6000 سال قبل بر می‌گردد. اکنون در ادامه مقاله به معرفی کامل منطقه آزاد بیله سوار پرداخته شده است. با ما همراه باشید تا با جاذبه‌های دیدنی در این شهر آشنا شوید.
پایانه_مرزی_بیله_سوار
موقعیت شهرستان بیله سوار
در خط مرزی شمال شرقی استان اردبیل، شهرستان بیله سوار واقع شده است. این شهرستان در سال 1370 به شهر ارتقا یافته و در قدیم با نام آرانلوق به معنای دشت آفتابگیر شناخته می‌شده است. با گذشت زمان نام‌های دیگری مانند پیله سوار، بیلسوار و بیلیا سوار نیز بر روی این شهرستان گذاشته شده است که امروزه همه آن را با نام بیله سوار می‌شناسند. شهرستان بیله سوار دارای 2 قسمت مرکزی، قشلاق دشت و دهستان‌های گوگ تپه، انجیرلو، قشلاق شرقی و قشلاق جنوبی است. شهرستان بیله سوار یکی از دروازه‌های اصلی ورود به کشور جمهوری آذربایجان می‌باشد.
شهرستان بیله سوار در مرز جمهوری آذربایجان و در بخش جنوبی رود ارس واقع شده است. این شهر حادثه‌های تاریخی زیادی مانند حمله قوم اوغور، حمله روس در زمان قاجار و اشغال آذربایجان توسط روسیه را پشت سر گذاشته است. این شهر بیشتر از 40 نوع محصولات کشاورزی را دارا می‌باشد و دارای موقعیت تجاری بسیار خوبی در شمال غرب کشور است. این شهرستان از سمت شمال شرقی به اردبیل، از سمت جنوب به رود ارس و از سمت خاور با دریای مازندران حدود 50 کیلومتر فاصله دارد.
آثار تاریخی بیله سوار
قدمت شهرستان بیله سوار به بیشتر از 4500 سال قبل بر می‌گردد که نام آن در الواح سومر به قلم ساموئيل کريمر ترجمه داود رسايی آورده شده است. همچنین بعد از این تاریخ، نام بیله سوار در بیستون قید شده و سنگ گلشين بين مرز ايران و عراق نيز وجود دارد. تاریخ بیله سوار را می‌توانید در کتاب دياکونوف – رحيم رييس نيا – پروفسور زهتابی و … پیدا کنید. شهرستان بیله سوار بعد از قرارداد ترکمنچای منطقه‌ای حاکم نشین بوده و این مرکزیت تا سال 1327 نیز ادامه یافته است.
اثار تاریخی بیله سوار
قبل از پیمان بزرگ ترکمنچای، بیله سوار مرکز اصلی جنگ دوازده ساله بین ایران و روسیه بود. روس‌ها تلاش زیادی برای نابودی کامل بیله سوار کردند ولی با کمک شیر مردان و شیر زنان این سرزمین، روسی‌ها به آرزوی دیرینه خود نرسیدند. در بسیاری از سفرنامه‌های سیاسی به این موضوع به طور واضح پرداخته شده است.
اولین مکتب خانه در بیله سوار در زمان ناصرالدین شاه ساخته شد که آخوند ملا جواد و دیگران در آن به تدریس مشغول بودند. این مکتب خانه که کاهگلی بود در سال 1304 تخریب شد و سپس با کمک اهالی بیله سوار و مهندس یاور ماکویی رئیس مرزبانی دریجه یک بیله سوار، دبستان فعلی امام (ره) بنا شد. در اين مکتب خانه علاوه بر محصلين بيله سوار، محصلين بيله سوار روسيه نيز تحصيل می‌کردند.
معنای بیله سوار چیست؟
در بیله سوار یک رود بسیار مهم به نام بالهارود جریان دارد که نقش زیادی در آبادانی و برکت شهرستان بیله سوار دارد. معنای این شهر در زبان فارسی به معنی “این‌چنین آبی” است که کاملا بر اساس رود مذکور انتخاب شده است و نشانه پر آبی و حضور رودها در این شهر دارد.
آب و هوای شهرستان بیله سوار
شهرستان بیله سوار واقع در دشت مغان است از سمت جنوب شرقی با خاک جمهوری آذربایجان در حدود 68 کیلومتر مرز مشترک دارد. مرکز این شهرستان، شهر بیله سوار است و آب و هوای گرمی در فصل تابستان دارد. این شهر در سایر فصل‌ها آب و هوای معتدلی دارد و به دلیل قرارگیری در نزدیکی دریای خزر و ارتفاع کم، جزو مناطق نیمه مرطوب شهر محسوب می‌شود.
صنایع دستی و گردشگری بیله سوار
از مهم‌ترین صنایع دستی شهرستان بیله سوار می‌توان به گلیم و جاجیم بافی اشاره کرد. گلیم در واقع اصلی‌ترین صادرات در بیله سوار محسوب می‌شود. جالب است بدانید که بیله سوار مرکز اصلی بازرگانی در کشور بوده و دارای گمرک فعال است. صادرات این شهر به دلیل موقعیت گمرکی و از نظر مبادلات بازرگانی میان ایران و روسیه افزایش یافته است. از سوغاتي‌های بيله سوار می‌توان به نان، فطير محلي به نام يوخا، تافتون محلي و شيريني محلي به نام اردک اشاره کرد.
صنایع دستی بیله سوار
شهر بیله سوار یک بازارچه مرزی دارد و تمامی اجناس خارجی موجود در این بازارچه دارای قیمت بسیار مناسبی است. برخی از اجناس مانند کت و شلوار مردانه، لباس زنانه و لوازم آرایشی و بهداشتی در این بازارچه طرفداران بیشتری دارد و از طریق همین اجناس به شهرت رسیده است. بازار گمرک و بازارچه مرزی دارای سابقه 200 ساله در زمین فروش لباس خارجی است و به عنوان پر بازدیدترین جاذبه گردشگری و بین المللی در اردبیل محسوب می‌شود. گمرک مرزی بین بیله سوار و کشور آذربایجان به صورت 24 ساعته فعالیت دارد. در زمان اتحاد جماهیر شوروی این گمرک برای مدتی تعطیل شد و بعد از استقلال کشور جمهوری آذربایجان، فعالیتش را از سر گرفت. فاصله گمرک بیله سوار از مرکز استان اردبیل ۱۵۹ کیلومتر، فاصله آن تا نزدیک‌ترین فرودگاه (در شهرستان پارس آباد) ۵۰ کیلومتر و تا باکو (پایتخت کشور جمهوری آذربایجان) حدود۲۲۰ کیلومتر است.
بازارچه مرزی
وجود انواع دشت‌های سرسبز و مراتع زیبا در بیله سوار، این شهر را تبدیل به بهشت زیبایی کرده است. دریاچه شورگل در منطقه خروسلو شهرستان بیله سوار، کوه‌های خروسلو، جنگل‌های حاشیه رود مرزی بالهارود، پارک جنگلی تپه نرگس (که در داخل شهر است و به عنوان یکی از پارک‌های مرزی کشور محسوب می‌شود)، به عنوان گردشگاه‌های طبیعی بیله سوار محسوب می‌شوند.
کوه‌های خروسلو
در تابستان گرمای هوای بیله سوار بسیار زیاد است و عشایر این شهرستان به سمت ییلاق‌های سبلان و یا ارسباران کوچ می‌کنند. بیله سوار در ناحیه‌ای جلگه‌ای و هموار قرار دارد و از جاذبه‌های طبیعی این شهرستان می‌توان به رودخانه بالهارود اشاره کرد. این رود از کوه‌های لنگان و خروسلو سرچشمه می‌گیرد و به چاله محمود آباد منتهی می‌شود. سپس با جاری شدن آب رودخانه، نبض زندگی در شهرستان بیله سوار به تپش در می‌آید. از جمله دیدنی‌های طبیعی اطراف بیله سوار، کوه خروسلو است که کوهی بسیار سرسبز و زیبا و دارای 1096 متر ارتفاع است.
آثار تاریخی بیله سوار
از جمله آثار قدیمی و باستانی شهرستان بیله سوار می‌توان به برخی اشیا و آثار مکشوفه “تالیفات”، بناها و عمارات قدیمی اشاره کرد. اگر در این زمینه تحقیق کنید متوجه می‌شوید که قدمت بیله سوار به سال‌های پیش از اسلام بر می‌گردد. حتی گفته می‌شود قدت این شهر را به 2000 سال قبل نیز می‌توان نسبت داد. گفته می‌شود که شهرستان بیله سوار قبل از زمان اهل بویه نیز وجود داشته است. نويسندگان تاريخي اعم از سياحان، مورخان و جغرافي نويسان، در نوشته‌هاي خود هر یک به نوعي از بيله سوار ياد كرده و آن را شهری كوچك پرنعمت پر بركت، حاصلخيز و از همه مهم‌تر گندم خيز و دارای خاك مرغوب خوانده‌اند. این ناحیه از کشور در طی تاریخ شاهد حوادث بسیار زیادی بوده که می‌توان به تغییر دین مردم، ترتیب یافتن قشون قزلباش از عشایر شاهسون توسط شاهان صفوی، حملات روس‌ها در زمان قاجار، هجوم و اشغال روس‌ها در زمان جنگ اول و دوم جهانی اشاره کرد.
آثار تاریخی بیله سوار شامل تپه نرگس، پتلغان، کاروانسرای شورگل عباسي، شهر کندوی زنبور باستاني در پتلقان، قيز قلعه سی، انجيللو سکه‌های يافت شده در منطقه مربوط به دوران اردوان پنجم اشکانيی(مربوط به ۱۸۰۰ سال پيش)
قلعه قیز قالاسی (قلعه دختر)
قدمت قلعه قیز قالاسی به زمان اشکانیان و ساسانیان بر می‌گردد. این قلعه به شکل مستطیل است و برج و باروی بزرگ آن از جنس ملات آهک و ساروج می‌باشد. قلعه دختر در جنوب غربی بیله سوار در حدود 36 کیلومتر و در ۱۷ کیلومتری گرمی به بیله سوار در روستای انجیرلو در کنار رودخانه برزند قرار گرفته است.
قلعه قیز قالاسی (قلعه دختر)
کاروان سرای شورگل
در فاصله 45 کیلومتری جنوب غربی و در دهستان قشلاق جنوبی، یک روستای زیبا به نام شورگل قرار دارد. بر اساس اشیایی که در این روستا کشف شده، می‌توان گفت که قدمت کاروانسرای شورگل به دوران اشکانیان بر می‌گردد. لاشه سنگ موجود در این روستا برای ساخت کاروانسرا و گنبدهای آن مورد استفاده قرار گرفته است. در فاصله 100 متری از ضلع شرقی کاروانسرا، انواع قبرهای تاریخی وجود دارند. ناگفته نماند که دریاچه آب شور شورگل نیز در این روستا واقع شده است که سبب شده آب و هوای مطبوع و پوشش گیاهی متنوعی در منطقه خصوصا در شهر جعفرآباد (یکی از شهرهای بیله سوار) وجود داشته باشد.
کاروان سرای شورگل
بهترین زمان سفر و دیدن شورگل در فصل بهار است. کاروانسرای شورگل در یک زمینی به ابعاد 200*150 و بر روی تپه‌ای ساخته شده که ارتفاع این تپه از مین 3 متر است. از خصوصیات اصلی این کاروان سرا، بکارگیری لاشه سنگ در کل سازه حتی در طاق‌ها، قوس‌ها، سردرها است. در بخش طاق جنوبی سازه از آجر نیز در لا به لای سنگ‌ها استفاده شده است. متاسفانه گذشت زمان سبب شده تا برخی از قسمت‌های سازه از بین برود که دوباره می‌توان پلان آن را بازسازی کرد.
در فاصله 200 متری از بخش شمالی کاروانسرا، یک چشمه آب وجود دارد که آب آن توسط لوله کشی به روستای شورگل می‌رسد. در طرفین راهروی این کاروانسرا دو اطاق به طول و عرض پنج در سه و نیم متر وجود دارد. در قسمت جنوبی سازه نیز یک حیاط با در ورودی به چشم می‌خورد که از این ورودی می‌توان وارد یک محیط مستطیل شکل واقع در پشت حیاط شد. ورودی این فضا به شکل قوس هلالی و با مصالح سنگ لاشه و ملات آهکی ساخته شده است. با توجه به محل پاطاق، که در آن اثر خیزطاق در بعضی قسمت‌ها مانده است، می‌توان اینطور استنباط کرد که سقف این تالار قوسی شکل بوده است.
انواع قبور تاریخی در بخش شرقی کاروانسرا وجود دارد که تقریبا 100 متر با کاروانسرا فاصله دارد. به راحتی می‌توان مشاهده کرد که اشیای داخل این قبرها به غارت رفته است. برخی از دیوارهای ضلع غربی کاروانسرا باقی مانده و ارتفاع آن به 80 سانتی متر می‌رسد. یک خیز طاق نیز در سازه به چشم می‌خورد. محوطه سازه دارای سفال‌هایی متعلق به دوران اسلامی و دوران اشکانیان است که حتی گفته می‌شود قدمت آن‌ها به دوران بین قرن 5 تا اواخر قرن 8 هجری قمری باز می‌گردد.
گورستان اودلو
در بخش جنوب غربی شهرستان بیله سوار و در فاصله 18 کیلومتری از بیله سوار، یک روستا به نام اودلو قرار دارد. اگر 2 کیلومتر از این روستا دور شوید به گورستان اودلو می‌رسید. در این گورستان علاوه بر سنگ‌هایی به شکل صندوقچه، می‌توان به بقایای یک برج نیز اشاره کرد. این برج مهم‌ترین اثر تاریخی در این مطنقه است که در قسمت جنوب غربی گورستان قرار دارد. گورستان اودلو در شهرستان بیله سوار از زمان اسلام تا به امروز پا بر جا بوده و جزو مناطق دیدنی بیله سوار محسوب می‌شود.
بر اساس تحقیقات و بررسی‌های صورت گرفته توسط پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری می‌توان گفت که قدمت این گورستان به دوران میانه اسلامی می‌رسد و در آن دوران بنا شده است. این گورستان همانند سایر برج مقبره‌هایی که از در دوران سلجوقیان تا تیموریان مرسوم بوده، دارای دو قسمت اصلی است. بخش اول این گورستان یک سرداب و بخش بعدی آن یک هشت ضلعی سنگی با پوشش گچ کاری و سقف آجری است.
گورستان اودلو
این گورستان تاریخی از گذشته تا به امروز برای بسیاری از مردم مقدس بوده و آن‌ها در این مکان به اهدای نذرهای خود می‌پرداختند. با توجه به وجود نخاله‌های فراوان آجر در اطراف این بنا، اینطور به نظر می‌رسد که بدنه آجری این بنا در گذشته‌های دور به عمد تخریب و از مصالح آجری آن در مکان دیگری استفاده شده است. این گورستان مربوط به مردمانی است که در بالای تپه‌های مشرف بر آن سکونت داشته‌اند. از طرف دیگر بررسی‌ها در محدوده استقراری مشرف بر گورستان موجود بیانگر اسکان مردمان کوچ نشین در قرون نخستین اسلامی تا دوران سلجوقی در آن است. همچنین گفته می‌شود که نام روستای اودلو نیز از نام این گورستان گرفته شده است.
مدرسه امام خمینی
در زمان حکومت محمد علی شاه در بیله سوار یک مکتب خشتی وجود داشت که توسط ملاجواد به دانش آموزان این مکتب، درس دینی و سایر علوم تدریس می‌شد. ولی در زمان احمد شاه این مکتب تخریب شده و سازه کنونی با نام پهلوی بنا شد. بعد از انقلاب نام این سازه به مدرسه امام خمینی تغییر پیدا کرد و تمام هزینه ساخت و توسعه آن توسط مردم منطقه انجام شد. این سازه آجری دارای دو قسمت ذوزنقه‌ای در دو طرف است که در عین سادگی دارای معماری جذاب و قابل تفکری می‌باشد.
مدرسه امام خمینی